Bram van den Heuvel

Veertig jaar na de opening van een revolutionair gevangenisconcept moet de Bijlmerbajes sluiten. Het pionierskarakter en de resocialisatiegedachte die aan de Bijlmerbajes ten grondslag liggen, hebben geleid tot een uitzonderlijk complex. Dit complex, een landmark aan de entree van de stad met een uniek karakter, voldoet echter niet meer aan de huidige eisen van het gevangenisbeleid. Naast het gevangenisbeleid zijn ook de stad en de maatschappij aan verandering onderhevig. Tegenstrijdig genoeg heerst er veel leegstand en is er tegelijkertijd een groot gebrek aan woonruimte. Daarbij zijn wij, bewoners van de stad, de stad nu anders gaan gebruiken dan voorheen.

Het bouwen van een nieuwe buurt
Door de cultuurhistorische elementen van de Bijlmerbajes te gebruiken zoals de gracht, de muur en zijn zes torens wil ik het bestaande karakter behouden. Het isolement van het complex benut ik om een nieuwe plek voor de stad te creëren. Het ontwerp volgt uit het concept dat de buurt steeds meer dienst doet als een soort woonkamer.

Meer en meer activiteiten van stedelingen vinden buitenshuis plaats zoals werken, ontmoeten en ontspannen. Het binnengebied van de Bijlmerbajes wordt die woonkamer, en wordt in de loop der tijd ontwikkeld door bewoners, ondernemers en omwonenden. De basis bestaat uit een verkaveling van het binnengebied dat vrijgemaakt is van bebouwing die het gebied verdeelde in plaats van verbond. In eerste instantie zal dit gebied ingevuld worden met natuur en agricultuur. Dit wordt in latere fases aangevuld door faciliteiten voor de bewoners, buurt en stad.

De muur zorgt voor een natuurlijke sociale controle en bescherming. Dit geeft de ruimte om kwetsbaar te zijn maar biedt ook een fysiek platform om te experimenteren met nieuwe initiatieven. De muur verbindt zich met de omgeving middels ecologische en culturele oplossingen. De torens zullen elk apart worden herbestemd met per toren de focus op een ander thema, zoals werken, cpo of zorg. Hierdoor ontstaat een gevarieerd en sociaal evenwicht in de buurt.

Eén van de torens heb ik verder uitgewerkt, hierin staat werken centraal. Binnen dit thema heb ik verschillende woningtypologieën ontwikkeld voor verschillende doelgroepen, zoals alleenstaanden, gezinnen, woongroepen en urban nomads. Deze variatie van woningen uit zich in de esthetiek van het gebouw. De woningen zijn klein en eenvoudig, waar voornamelijk geslapen wordt. Alle andere, voornamelijk sociale activiteiten, spelen zich af in de open kern van het gebouw en in het binnengebied van het complex. Zo zijn er verschillende basisvoorzieningen ontworpen die gedeeld worden door de bewoners, en is er vrije ruimte om gezamenlijk door de bewoners in te vullen.

Door gebruik te maken van de bestaande constructie, routing en schachten en daarnaast het toevoegen van vides wordt de gesloten toren herbestemd tot een nieuw open complex met een intern netwerk van galerijen, balkons, pleintjes en trappen waarbij nieuwe onverwachte relaties ontstaan op zowel ruimtelijk als sociaal vlak.

Afstudeercommissie: Laurens Jan ten Kate (mentor), Albert Herder, Bruno Doedens. Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Herman Kerkdijk, Judith Korpershoek.