Nog tot eind dit jaar is de mini-tentoonstelling “'Spolia en het Marineterrein'” te zien in de kersverse AHK Culture Club op het Marineterrein in Amsterdam. Deze tentoonstelling, in samenwerking met Living Art Lab, toont de resultaten van een ontwerpend onderzoek dat studenten van de Academie van Bouwkunst hebben gedaan naar het hergebruiken en herinterpreteren van monumentale bouwfragmenten. 

Heb je de tentoonstelling in Arcam gemist?
De tentoonstelling Spolia en het Marineterrein' is nog tot 21 december, te zien in de AHK Culture Club op het Marineterrein. De tentoonstelling kan i.v.m. corona alleen op afspraak worden bezocht. Neem hiervoor contact op met coördinator AHK Culture Club Matthijs ten Berge, via matthijs.tenberge@ahk.nl

De gemeente Amsterdam heeft de afgelopen decennia een grote collectie bouwfragmenten verzameld die ‘gered’ zijn bij de sloop van oude panden, met als doel de fragmenten te hergebruiken in nieuwe projecten. Voor sommige fragmenten, of zelfs complete gevels, is dat gelukt. Vorig jaar gaf de gemeente de mogelijkheid om aanspraak te maken op een deel van die collectie. Daarvoor moest een goed onderbouwd plan ingediend worden en dat heeft de Academie van Bouwkunst gedaan. Met succes!

Gebouw over gebouwen
De studenten kregen de uitdagende opdracht om een nieuw gebouw te ontwerpen op het Marineterrein dat onderdak moet bieden aan drie functies die al op of rond het Marineterrein gehuisvest zijn: de Archeologiewerkplaats van Monumenten en Archeologie, de huidige 'Makerspace' van de AHK en een nieuw onderkomen voor Arcam, het architectuurcentrum van Amsterdam. Het was de taak van de studenten om te reflecteren op het maken, bewaren en tentoonstellen van gebouwen met de combinatie van deze drie functies in het achterhoofd, een gebouw over gebouwen.

Stap naar de toekomst
De Amsterdamse bouwfragmenten spelen hierbij een cruciale rol en de uitgebreide catalogus van alle bewaarde bouwfragmenten die Monumenten en Archeologie heeft gemaakt, vormde het startdocument voor het ontwerp. Architect en gastdocent Jarrik Ouburg initiatiefnemer van het project en legt de onderliggende gedachte van de opdracht uit: “Het doel van de opdracht was om bouwfragmenten te integreren in een denkbeeldige ontwerp voor het gebouw en de buitenruimte. Studenten moesten zich gaan verhouden ten opzichte van het verleden om een stap naar de toekomst te kunnen zetten”. 

Deurkruk van het nieuwe gebouw
De studenten kregen bij het begin van het project dan ook echte bouwfragmenten die ter beschikking waren gesteld door Monumenten en Archeologie. Deze bouwfragmenten werden vervolgens weer onder de begeleiding van maquettebouwer en gastdocent Kaita Shinagawa geïnterpreteerd, afgemaakt, gekopieerd, gespiegeld, als mal gebruikt, etc. Het bestaande bouwfragment diende als inspiratie voor een nieuw te maken fragment, namelijk de deurkruk van hun nieuwe gebouw. Ouburg gaat verder: “Deze materiaaloefening maakt direct inzichtelijk hoe studenten zich verhouden tot de ontwerpen voor de nieuwbouw op het Marineterrein. Bouw je voort op het verleden, gaat het vooral om het steeds toevoegen van iets nieuws, of ga je historiserend bouwen, etc.? De tentoonstelling toont het originele bouwfragment waarmee de studenten zijn begonnen, laat een beeld zien van het nieuwe ontwerp en toont de nieuwe deurkruk die ze gemaakt hebben”.

Werken met wat er is
“Deze thematiek komt voort uit het meerjarige onderzoek dat ik als toenmalig hoofd van de afdeling Architectuur heb opgezet getiteld, Tabula Scripta, ofwel het 'beschreven blad'. Het stelt dat je ontwerper tegenwoordig niet meer uit kunt gaan van een blanco vel als ideale start voor een geniale schets, maar dat je voortbouwt en verder ontwerpt op een vel waar al heel veel op staat en al beschreven is. Je moet als architect tegenwoordig werken met wat er is, wie er al zijn, en met de materialen die je voor handen hebt. In deze opgave, de bouwfragmenten en met name het Marineterrein als locatie komt deze thematiek heel goed samen”, legt Ouburg uit. 

Waarde toevoegen aan complexe situaties
Het onderzoek heeft geresulteerd in een publicatie: Rewriting Architecture – 10+1 Actions, dat vorige week vrijdag officieel is gelanceerd. Rewriting Architecture toont elf benaderingen, elk een manier van denken en handelen, om met subtiele, precieze en soms radicale interventies waarde toe te voegen aan complexe situaties. “Aan de hand van deze elf ‘attitudes’ beschrijft het boek ontwerppraktijken die de bestaande context — de complexe werkelijkheid waarin we wonen, werken en onze levens leven – als inspiratie, drijfveer en startpunt van architectuur ziet,” voegt Ouburg toe. 

Een reconstructie van het verleden
De tentoonstelling draagt de naam Was I an Ornament  en was onderdeel van de tentoonstelling 'Am I an Ornament' in Arcam, het Architectuurcentrum van Amsterdam. De bezoekers werden geprikkeld om actief het verleden reconstrueren: waar maakte de bouwfragmenten eerder een onderdeel van uit? De bezoekers kregen tegelijkertijd ook inzicht in waar de studenten met hun ontwerp, met nieuwe kennis, inzichten, materialen en technieken toe in staat zijn.

Omdat het belangrijk was om dicht bij de bron van het Marineterrein te zitten, hebben de studenten een groot gedeelte van het project fysiek in de MakerSpace kunnen werken. Aan het begin van het project maakten zij één grote maquette van het gehele Marineterrein en uiteindelijk koos elke student een andere locatie voor hun ontwerp, op het land of in het water. Door de wekelijkse confrontatie met kenmerken van het terrein, ontdekten de studenten veel over het terrein. Ook het historisch onderzoek van de studenten leverden interessante uitgangspunten voor nieuwe ontwikkelingen op. Door corona moesten de studenten halverwege het project overgaan op digitaal onderwijs. “Het gewicht en de fysieke kwaliteiten van de bouwfragmenten werden verruilt door het gewichtloze en virtuele van teams-meetings”, voegt Ouburg toe. 

Een tweede kans
Uiteindelijk kreeg de tentoonstelling een tweede leven in De AHK Culture Club aangewezen, de plek op het Marineterrein waar studenten en alumni van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten hun carrière starten, elkaar ontmoeten en werk tonen. Jarrik Ouburg is blij met de mogelijkheid: “Dit is de aangewezen locatie om de fysieke eindresultaten toch op het Marineterrein zelf te tonen. En dat maakt cirkel rond. Het project eindigt op de plek waar het begon. Het Marineterrein is een beschreven blad dat je eerst heel goed moet lezen en begrijpen, voordat je er verder aan kunt schrijven. De studenten van de academie hebben ieder op hun eigen manier laten zien hoe je dat zou kunnen doen.”