Lieke Jildou de Jong

Zoetwater erven op zilte zeebodem

'Zoetwater Erven op zilte zeebodem' laat zien dat het boerenerfgoed kan worden ingezet om het landschap aan te passen op de hedendaagse uitdagingen voor het productielandschap.
 

Noord-Groningen. Wat ooit zee was, is nu een prachtig uitgestrekt landschap, begeleid door de ritmes van eindeloze gewassen. De grootschalige akkerbouw overheerst het gebied. Door het uitblijven van stedelijke ontwikkeling is de opbouw van het landschap, in strijd met de zee, nog duidelijk zichtbaar. Ontwikkelingen zoals zeespiegelstijging en uitputting van de bodem vragen opnieuw om een positie in te nemen ten opzichte van de binnendringende zee. Ditmaal vanuit de bodem.

De systematische landaanwinning heeft het landschap en de bodemopbouw op architectonische wijze gevormd. Parallel aan de zee liggen de zavel- en kleigronden netjes op elkaar gestapeld, afgewisseld door polderdijken. De uitgestrekte akkers worden sporadisch onderbroken door erven met rijke erfbeplanting. Ze liggen als eilanden verspreid in het landschap en versterken de eindeloosheid van ruimte zonder je verdwaald te voelen. Door de schaalvergroting zijn knechten en kleine boeren vervangen door grote, zware machines. Daardoor hebben veel erven hun functie verloren en zijn ze vervolgens verdwenen. De nieuwste kustpolders zijn zelfs nooit bewoond geweest. Het gebruik van de landbouwgronden was volledig geënt op productiviteit. Dit levert nu problemen op als verzilting, verdroging en verdichting.

Met het verdwijnen van de erven en erfbeplanting in de kustpolders verdween ook de huisvesting van biodiversiteit die zo hard nodig is voor de veerkrachtigheid van het landschap. Door het ecosysteem te herstellen kan het vruchtbare productielandschap weer in functie worden hersteld. Door pesticiden te vermijden en bodemspecifieke gewassen te verbouwen, wordt het bodemleven geactiveerd. Het samenspel van deze microfauna maakt de bodem poreus en doorlaatbaar voor regenwater. Bovengronds worden de gewassen beheerd door natuurlijke plaagbestrijders.

Zoetwater Erven vormen brongebieden voor de natuurlijke plaagbestrijders. Deze insecten huisvesten zich permanent in het landschap. In wezen vormen ze de nieuwe werknemers van de akkerbouw. De natuurlijk ingerichte erven vormen de nestlocaties en de akkers het foerageergebied. Vanaf de buitenkant is het erf nauwelijks te onderscheiden van een regulier erf, alleen concentreert de erfbeplanting zich niet rondom een woning maar rondom een waterput die het overtollige regenwater opvangt en infiltreert. Deze regenwaterbuffer verspreidt het zoete water via de bodem en legt verbinding met andere Zoetwater Erven. Dit vormt samen een regionaal zoetwaternetwerk dat tegendruk geeft aan het binnendringen van zilt water uit de voormalige zeebodem.

De erven zijn zo ingericht dat het vanaf de buitenkant een voortzetting lijkt van het agrarisch cultuurlandschap. Aan de binnenkant vormt het een bron voor biodiversiteit en water. Op paden van lokaal gewonnen en gebakken klei krijgt de bezoeker aan het erf inzicht in de nuances van de bodem. De bezoeker is te gast en deelt het pad met waterstromen die via pompjes naar de infiltratieputten worden geleid. De erven zijn slechts kleine ingrepen in de akkers, maar vormen de motor voor het herstel van het landschap.

Afstudeerdatum: 18 november 2020
Afstudeercommissie: Marieke Timmermans (mentor), Floris Alkemade, Mirte van Laarhoven
Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Yttje Feddes, Peter Lubbers