Max Meijer

De Transformatie van Schalkwijk - Een tweede leven voor de Naoorlogse woonwijk

In de jaren '60 begon men met het bouwen van een nieuwe toekomst. Een toekomst die vanuit de grootschalige woningnood na de Tweede Wereldoorlog was ontstaan. Met veel verwachting ontstonden er buiten de steden nieuwe wijken, waar men droomde van een wereld van gelijkheid, een groot gemeenschapgevoel en van ruim en veilig wonen. De systeembouw zorgde ervoor dat er snel en efficiënt gebouwd kon worden. Galerijflats, portiekflats en rijtjeshuizen verrezen als catalogusbouw uit de grond.  

De woonwijk Schalkwijk in Haarlem was één van de uitbreidingswijken van Nederland. Binnen tien jaar tijd werden er hier 10.000 woningen gebouwd. In Schalkwijk ben ik opgegroeid, in de deelwijk Boerhaave. Ik heb hier een goede jeugd gehad, maar de droom die men in de jaren '60 had is veranderd. Door de manier waarop de gebouwen zijn geschakeld leven de straten niet. Het zijn lange stroken, met veel parkeren en de plinten zijn gesloten. De openbare ruimte is er in overvloed, waardoor er geen orde en betekenis is.

En ook nu, 57 jaar later, heeft Nederland jaar later een woningentekort. De druk op de steden is enorm, de bevolking en vooral het aantal huishoudens blijft alsmaar groeien en de woonproductie blijft achter. Stadsuitbreiding lijkt soms de enige oplossing, omdat binnenstedelijk bouwen moeilijk is. Plannen voor uitbreiding zijn al in uitvoering, maar ik denk dat er ook een andere oplossing is. Schalkwijk als naoorlogse woonwijk kan namelijk het woningtekort oplossen en andersom kan Schalkwijk veranderen en een nieuw leven krijgen. Door de wijk te transformeren kun je capaciteit en kwaliteit toevoegen.

Stempels
Schalkwijk heeft een karakteristieke stedenbouw die de naoorlogse woonwijk typeert. Schalkwijk is namelijk gebouwd uit stempels. Dit zijn composities van gebouwen, bijvoorbeeld rijtjeshuizen samen met een portiekflat, die op dezelfde wijze meerdere malen worden herhaald. Er zijn verschillende stempels gebruikt in Boerhaave, die vervolgens leiden tot de opzet van de wijk. Deze stempels hebben elk hun eigen kwaliteit, maar zorgen er ook voor dat de wijk verdeeld is geraakt door monovorming van woningtypes en haar bewoners.

Vanuit dit onderzoek kon Stempel 5 de meeste verandering gebruiken. Deze stempel is een compositie van een galerijflat van zeven lagen en meerdere portiekflats variërend van vier tot vijf lagen. Ik was geïnspireerd door de klassieke stedenbouw, waar bouwblokken de openbare ruimte bepalen, mooie straten vormen en private binnenhoven voor rust en intimiteit zorgen. In mijn voorstel worden de twee werelden van de strokenbouw en het klassieke bouwblok gecombineerd, waarmee het beste uit beide wordt gehaald. Door aan de bestaande flats nieuwe lussen te maken en flats met elkaar te koppelen veranderen zij in bouwblokken met hoven. Door deze vervolgens weer te doorsnijden met assen ontstaan er verschillende looproutes. Waar voorheen enkel de straat en de entree van het gebouw de ruimtelijke beleving was, krijgt deze stempel nu een rijke gelaagdheid van openbare ruimtes.

Naast het toevoegen van nieuwe bebouwing wordt ook het bestaande aangepakt. Woningen aan de donkere lage galerijen worden getransformeerd tot maisonnettes aan een dubbel hoge lichte galerij. Gesloten plinten transformeren tot woningen, waardoor er op straatniveau wordt geleefd. En de nieuwe bebouwing vormt een hoger gelegen nieuwe bovenstraat die de hoven via de bestaande portiekflats aan elkaar verbindt.

Al deze veranderingen zorgen ervoor dat er een rijkdom aan woontypes ontstaat, gericht op de enorme variatie aan types huishoudens van vandaag de dag. Door het mengen van al deze soorten mensen, van jong tot oud, van een gezin tot alleen, kunnen zij wonen in één stempel bijeen.

Schalkwijk kan hiermee een voorbeeld zijn voor andere naoorlogse woonwijken. Want op deze manier verdubbeld het aantal woningen én geef je de wijk een tweede leven.

Commissieleden: Wouter Kroeze (mentor), Floris Alkemade, Uri Gilad. Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Jarrik Ouburg, René Bouman.