Jasper Smits

Een goede kennis van mijn ouders overleed en werd gecremeerd. De avond ervoor had ik in een gebouwtje van Yarden afscheid van haar genomen en de familie gecondoleerd. Ik liep het crematorium binnen. We konden onze jassen in de garderobe kwijt. Hier en daar werd gedag gezegd. Ik zag geen familieleden of verwanten van de overledene. Het bordje boven de ingang naar het auditorium ging branden: stilte. De begrafenisondernemer opende de deuren naar het auditorium. Ik zag de familie zitten met de rug naar ons toe. Het afscheid begon met mooie woorden en muziek. Na een half uur werden we door de begrafenisondernemer langs de kist geleid en stonden de koffie en de broodjes klaar in de condoleanceruimte. Familie en naaste verwanten voegden zich iets later bij ons. Zij waren aanwezig bij het zakken van de kist. Het condoleren begon. Ik was klaar na anderhalf uur en zag opnieuw een rouwauto met familie klaarstaan voor de volgende afscheidsceremonie. De kist van onze goede kennis zal nog hebben gebrand.

Bovengenoemde crematie riep woede en agressie bij mij op. Het betrof de zakelijke, koele, vooral gladjes verlopende organisatie van de crematie. Geen enkel contact met buiten. De beperkte ruimte en geringe mogelijkheid van beweging: van ontvangsthal naar auditorium, naar condoleancekamer en vooral ook daardoor de beperkte tijd voor emoties in relatie tot de overledene en haar familie te ervaren, te overdenken, te delen. De strakke regie van de begrafenisondernemer maakte van de genodigden opgejaagd volk. De ervaringen opgedaan bij drie begrafenissen inspireerde mij bij het formuleren van gedachten over wat nodig is om een crematieplechtigheid te voorzien van ruimte, samenzijn, verantwoordelijkheid nemen, tijd hebben en zelf regie houden. Hoe zou ik hier als architect een antwoord op kunnen geven?

Zowel het archetype crematorium als de afscheidsceremonie bij een crematie zijn gericht op efficiëntie en ontzorgen. Hierdoor is het afscheid een 5 kwartier durende voorstelling geworden. De nabestaanden zijn op afstand gezet en zijn toeschouwer in plaats van deelnemer. Het resultaat is een vluchtig afscheid waarin de eigen bijdrage van de nabestaanden minimaal is. Hierdoor is de herinnering enkel nog naar boven te halen door foto’s. De dood, maar ook de individualisering van de maatschappij vraagt om een persoonlijker afscheid waarin er voldoende tijd, ruimte en middelen zijn om zelf het afscheid te verzorgen.

De traditionele dorpsbegrafenis had zowel ruimtelijk als persoonlijk kwaliteiten die in de loop der jaren verloren zijn gegaan. De hectiek, de vluchtigheid, de drukte en de schaal van de hedendaagse stad bieden geen ruimte voor een vergelijkbare ceremonie. Het landschap, dat niets vraagt en altijd beweegt, maakt een afscheid intenser. ‘Toen we de kist lieten zakken ging het sneeuwen.’ Daarom maak ik een crematorium in het landschap met een familiehuis en een atelier waar men gedurende een week de tijd en ruimte heeft om naar eigen wens afscheid te nemen en een afscheidsceremonie te houden.

Afstudeercommissie: Donald van Dansik (mentor), Floris Hund, Bruno Doedens. Toegevoegde leden t.b.v. het examen: Bart Bulter, Judith Korpershoek.