Jessica Tjon Atsoi

SUCCESsie! Model voor dynamische stedelijke ontwikkeling

De ruimte voor de stedelijke ontwikkeling van Amsterdam is in belangrijke mate gevonden in de transformatie van de IJ-oevers van haven naar stedelijk gebied. Omdat de verwachting is dat Amsterdam zich de komende decennia als krachtig economische centrum zal blijven ontwikkelen en ook in omvang zal toenemen zal deze verschuiving van haven naar stad doorzetten. Na de transformatie van het Westerdockseiland lijken de resterende havens binnen de ring een logische volgende locatie. Met name het Westelijke havengebied tussen spoor, en de ring A10. Hier is de stad met haar kwalitatieve centrum nog relatief dichtbij. Het is een ontwikkeling binnen bebouwd gebied en sluit daarmee aan bij de compacte stad gedachte. Daarbij is het een gebied dat door zijn ligging aan het water en door de schaal een eigen kwaliteit en gevoel heeft.

Plausibel maar niet eenvoudig. Niet langer gaat het hier om een perifere rand van de havens die toch al richting IJmuiden waren weggetrokken, dit is nog voor een groot deel ‘the real thing’. Daarbij is de maat (270 hectare, waarvan meer dan 30% water) van een andere orde als de afzonderlijke gebiedsontwikkelingen van Java, KNSM of Borneo Sporenburg. Ook is de verbondenheid van dit gebied met de stad zelf nog duidelijk zwakker dan bij de voorgaande locaties. Daar komt bij dat sinds een aantal jaren de opvattingen en condities van stedelijke ontwikkeling sterk aan het verschuiven zijn: van sturen naar condities scheppen, met nieuwe verhouding tussen publieke en private rollen en verantwoordelijkheden. De huidige economische crisis en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen bij overheden en marktpartijen hebben tot een vastlopende planontwikkeling geleid. De grote investeerders nemen een pas op de plaats en een veelvoud aan kleinere minder slagkrachtige partijen als CPO’s moeten nieuwe ontwikkelingen dragen. De stedenbouwkundige professie kan een plan niet meer uit ontwerpen, maar moet rekening houden met onzekerheden, veranderlijkheid en de evolutie van verwachtingen en omstandigheden.

De ambities van de stad Amsterdam voor de ontwikkeling van het Westelijk Havengebied worden gerealiseerd door het toepassen van een stedenbouwkundige strategie die zich baseert op successie.

Een geleidelijke en adaptieve transformatie wordt mogelijk door de koppeling aan de ontwikkeling van afzonderlijke kavels. Spelregels en regie begeleiden de ontwikkeling naar een gemengd stedelijk en waterrijk gebied met wortels in de haven zonder al te rigide op één wenselijke uitkomst voor te sorteren.

De oplossing ligt in de introductie van tijdsgebonden gebruiksrecht gevat in 5 kaveltypen, waarbij het gewicht van de spelregels en de aangekoppelde stedelijke ambitie groter wordt naarmate het gebruik voor langere tijd is. Andersom wordt daarmee de ruimte en vrijheid om op een laagdrempelige manier korter lopende initiatieven en functies te initiëren veel groter. Met een beloningssysteem wordt het maken van extra kwaliteit gestimuleerd. Deze strategie maakt elke ontwikkeling mogelijk, klein, groot, met lage of hoge investeringsniveau, voor lange of korte duur zodat de ontwikkeling van het gebied gelijk al op gang komt.

Doordat elke ontwikkeling iets moet bijdragen aan het gebied wordt het gebied weer geschikt gemaakt voor nieuwe initiatieven later. Dit leidt tot een dynamische ontwikkeling die in de tijd, ruimtelijk en functioneel evolueert gelijkend op het proces van successie.