Onbegrensd bouwen: transformatie in de architectuur

Gepubliceerd op

In het tijdelijke onderzoekslab van de Academie van Bouwkunst zal Jeroen Kooijmans (in samenwerking met Roé Cerpac) als Artists in Residence met studenten en docenten op zoek gaan naar transformatie in de architectuur. Inspiratie zullen zij zoeken in disciplines als biologie, kunstgeschiedenis, film, literatuur, alchemie, natuurkunde, geschiedenis, natuurkunde en theologie; daarnaast zullen zij experimenteren met vorm, kleur, patroon en materiaal.

Interview met Jeroen Kooijman en Roé Cerpac

In het tijdelijke onderzoekslab van de Academie van Bouwkunst zal Jeroen Kooijmans (in samenwerking met Roé Cerpac) als Artists in Residence met studenten en docenten op zoek gaan naar transformatie in de architectuur. Inspiratie zullen zij zoeken in disciplines als biologie, kunstgeschiedenis, film, literatuur, alchemie, natuurkunde, geschiedenis, natuurkunde en theologie; daarnaast zullen zij experimenteren met vorm, kleur, patroon en materiaal.

Jeroen Kooijmans en Roé Cerpac werken vaker samen in projecten die raakvlakken met architectuur hebben. Zo maakten zij in het project Floating Gardens tuinen die als een wolk boven de wolkenkrabbers van New York hangen, en creëerden zij in Hanging Houses extra ruimte die je aan je huis kunt hangen. ‘Voor als er bijvoorbeeld een kleine extra behuizing nodig is voor een Artist in Residence’, schrijft Kooijmans op zijn website.

Kooijmans over transformatie: ‘In film kan alles; kijk bijvoorbeeld maar naar Superman. En ook de literatuur staat bol met voorbeelden, zoals Dr Jekyll and Mr Hyde. Maar ook in de natuur zie je de merkwaardigste dingen; denk alleen al aan de wonderbaarlijke metamorfose van cocon naar rups naar vlinder. Of denk aan personen die de impuls geven voor een aardverschuiving in de samenleving, zoals Günter Schabowski die de val van de Berlijnse Muur versnelde, Mohammed Atta die het eerste vliegtuig bestuurde dat de Twin Towers invloog of Marinus van der Lubbe die brand in de Reichstag stichtte. Let wel: het gaat hier niet om modificatie, maar om eruptie. Dat willen we bij de Academie van Bouwkunst ook voor elkaar krijgen: zien met nieuwe ogen, op zoek gaan naar totaal nieuwe ingevingen. We zullen als het ware de sprong wagen naar een geheel ander level.’

Onderdompelen
Kooijmans en Cerpac hebben de afgelopen weken uitgebreid onderzoek gedaan naar mogelijke uitstapjes naar andere disciplines. Zij willen de architectuurstudenten een structuur bieden opdat zij zelf onderzoek kunnen doen naar transformatie, en in de meest onverwachtse onderzoeks- en kunstdisciplines inspiratie kunnen opdoen voor hun eigen werk. ‘Kunst heeft an sich al een element van transformatie in zich’, aldus Kooijmans. ‘Voor mij als kunstenaar zijn er geen grenzen, je kunt alles denken. Ik mag een fantasiewereld construeren zonder enige beperkingen. Dat helpt om echte inspiratie op te doen en grenzen te verleggen, iets wat volgens mij voor architecten vaak moeilijk is.’

‘De zoektocht is ingewikkeld. We hebben een vooronderzoek gedaan, maar het eigenlijke onderzoek gebeurt in de labs, samen met de studenten’, vertelt Cerpac. ‘We zijn niet alleen op zoek naar voorbeelden uit andere disciplines, maar ook naar kunstenaars en onderzoekers die ondergedompeld zijn in hun vakgebied, die een visueel verhaal hebben en een aanknopingspunt met architectuur. Als kunstenaar of wetenschapper kun je anderen inspireren als je zelf geïnspireerd bent. We hopen dat de groepen studenten een haast obsessieve interesse ontwikkelen voor een vakgebied. Het begint met het eigen onderzoek van de studenten; verkrijgen van kennis moet hun motivatie zijn. We willen niet te veel invullen, niet voorkauwen. Zij moeten ons niet kopiëren, maar hun persoonlijke inspiratie en motivatie gebruiken.’

Inspiratie
Kooijmans is ervan overtuigd dat inspiratie en motivatie altijd een persoonlijke kant hebben. Geïnspireerd door zijn vriendin Elspeth ontwierp hij een gebouw in de vorm van een E. ‘Dichtgeklapt heeft het gebouw de vorm van een eenvoudige baksteen; als het in het midden uitklapt transformeert de vorm naar een E. Het is een publieksgebouw: ‘s ochtends om 9 uur wordt het opengevouwen en ‘s avonds om 6 uur gaat het weer dicht. Het is 75 meter hoog en telt 25 etages. Het is mijn droom om dit gebouw te realiseren. Er was een idee van Winy Maas van architectenbureau MVRDV om er een andere letter van maken, namelijk een S. Dat kan niet zomaar, het is dan niet meer van mij. Ik heb het opgedragen aan mijn vriendin, zij stond aan het begin van deze droom. Met een S als basis krijg je misschien een interessanter gebouw; veel mooier misschien maar het is niet meer van mij. Begrijp me goed, ik vind het geweldig als ik anderen door mijn kunst inspireer. Aan het begin staat een positieve vraag, een heel open vraag, waar je voor mijn gevoel niet van kunt afwijken.

Voor een Rotterdamse markt heb ik bijvoorbeeld een kraam ontworpen. Het was een samenwerking met Jeanne van Heeswijk, die met sociale structuren werkt. Uiteindelijk is er een gouden theehuis van gemaakt. Het is vaak zo dat je ontwerpen een eigen leven gaan leiden. Weliswaar doe ik geen concessies zodra mijn naam op een kunstwerk staat, maar als je ziet dat je werk anderen inspireert, dan vind ik dat geweldig. Een mooi voorbeeld is mijn afstudeerwerk: een flatgebouw, opgetrokken uit monitoren met beelden van mijn buren gedurende mijn eindexamenjaar. Pieter Kramer, de maker van “30 minuten” met Arjen Ederveen, pikte dit idee op en wijdde er een aflevering aan.’ Cerpac: ‘Inspiratie is altijd tweezijdig. Het is halen en brengen; uiteindelijk draait het om vertrouwen en zelfverzekerdheid’.

Wonderlijke bouwkunst
Huizen, transformatie en verwondering vormen een rode draad in Kooijmans’ werk. ‘Mijn vader en opa waren architect en hebben waarschijnlijk de basis gelegd voor de architectonische citaten in mijn werk. De vouwhuizen die deel uitmaken van verschillende van mijn installaties zijn geïnspireerd op bloemen en schelpen. De vouwkerk uit de driedimensionale filminstallatie Holy Home, die ik in 2008 voor de tentoonstelling De Samaritaan in het Corvershof in Amsterdam heb gemaakt, gaat als in een sprookje open. Het is als of je een pop-up-boek opent. Het gesloten, verstilde bolwerk wisselt als door een ‘Sesam, open u’ van gedaante en het binnenste wordt naar buiten gekeerd: een totale openbaring. Het moment van transformatie is als een wonder.’ Ook de opengevouwen huizen die deel uitmaken van Kooijmans’ grote project Fish Pond Song, zoals het huis van de nimfen of het lab, waar de kunstenaar als de Wizard of Oz regeert, openbaren een intieme, sprookjesachtige wereld.

Uitstapjes naar de werkelijkheid
Kooijmans en Cerpac hebben een aantal projecten gedaan met architectenbureau MVRDV. Volgens Cerpac is het voor een bureau als MVRDV een toevoeging als een kunstenaar met hen meedenkt: ‘Wij worden niet gehinderd door statica, bestekken of ruimtelijke ordening. De plannen van de kunstenaar zijn grenzeloos.’ In The City of 12 Million Suns gingen Kooijmans en Cerpac in opdracht van het bureau naar Tokyo om volgens Kooijmans te zoeken naar ‘optimisme en schoonheid in dichtheid (overbevolking)’.Vorig jaar dacht ik samen met MVRDV na over de herinrichting van Tirana. Hoe kun je bijvoorbeeld een markt inrichten die er voor de plaatselijk bevolking is, maar ook voor toeristen aantrekkelijk is? Ik ben op zoek naar een geometrische, op de islam geïnspireerde vorm voor een marktkraam, die vouwbaar is en telkens van vorm verandert. Een van mijn vouwhuizen wordt gerealiseerd op het dak van de Townhouse Gallery in Caïro. Ze zijn tuk op het oer-Hollandse model van een huis en wilden niets weten van een transformatie van het oorspronkelijke model naar hun eigen cultuur.

In de bestaande gebouwen van MVRDV kom je soms pure transformatie tegen. Neem het gebouw in Amsterdam-Osdorp met de uitstulpende balkons. Wat er is gebeurd met het bestaande gebouw lijkt echt een wonder.’ Cerpac voegt toe: ‘Het is niet zomaar een toevoeging aan het bestaande gebouw, maar echt een surplus. Het gebouw heeft een metamorfose ondergaan.’

Onbegrijpelijke wereld
‘Ik heb behoefte om voor mezelf een onbegrijpelijke wereld te creëren’, zegt Kooijmans. ‘Het is heel prettig om na te denken zonder van haalbaarheidseisen last te hebben. Soms kom je de fantasiewereld ook in de echte wereld tegen. India is er een goed voorbeeld van. Het is een vermenging van fantasie en werkelijkheid. Soms waan je je in de middeleeuwen, alsof je in een tijdscapsule bent gestapt. Klaarblijkelijk werkt de samenleving daar, maar je snapt absoluut niet hoe.

Samen met Cerpac heb ik een kunstwerk bedacht voor de Nederlandse ambassade van Rem Koolhaas in Berlijn. De VIP box is op zich al een voorbeeld van de wondere kunst van het bouwen, door de manier waarop die aan het gebouw is geplakt en met zijn glazen vloer die uitzicht biedt op de diepe diepte. We hadden bedacht om een wolk te maken die om de box heen zou hangen tijdens de vergadering van de VIP, een echte wolk van kleine waterdeeltjes. Het lukte ons niet om het te realiseren, maar het proces zelf was al mooi en dat is voldoende.’

Jeroen Kooijmans (Schijndel, 1967) beeldend kunstenaar, hij werkt met video, fotografie, architectuur, geluidssculpturen en theater. Hij studeerde van 1991 tot 1995 aan de Gerrit Rietveld Academie en won verschillende prijzen, waaronder de NPS Cultuurprijs. In 2001 werd hij uitgenodigd voor een verblijf aan studio PS1/MoMa in New York. Kooijmans’ werk wordt over de hele wereld tentoongesteld.

Roé Cerpac (Israël, 1967) is actief in uiteenlopende projecten die in de afgelopen jaren steeds meer diverse elementen in de samenleving raken. Hij werkt hierbij intensief samen met andere kunstenaars zoals Liza May Post, Theo Schepens, Jennifer Tee, Jeanne van Heeswijk en Jeroen Kooijmans. Cerpac studeerde in dezelfde periode als Kooijmans aan de Gerrit Rietveld Academie.

Artist in Residence
Kooijmans en Cerpac zijn aan de Academie van Bouwkunst verbonden in het kader van het Artist in Residence-programma van het lectoraat Kunstpraktijk en artistieke ontwikkeling van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Het AiR-programma stimuleert innovatie en confrontatie met actuele artistieke impulsen door kunstenaars in huis te halen. Jeroen Kooijmans en Roé Cerpac zijn aan de Academie van Bouwkunst de opvolgers van Adriaan Beukers en Ed van Hinte, Luc Deleu, Paul Shephard, Krisztina de Ch?tel en Erik Kessels, die eerder winterworkshops en capita selecta verzorgden.

Bekijk werk van Jeroen Kooijmans in AVRO Kunstuur, vanaf 29m:45s - 34m:45s

'The carpet told me' - Jeroen Kooijmans

Delen